Η συμβολή του W.R. Bion στην ψυχανάλυση και στην ομαδική ψυχοθεραπεία

Η εργασία αυτή έγινε στα πλαίσια του µαθήµατος «Ιστορία της Ψυχολογίας» που παρακολούθησα κατά τη φοίτησή µου στο τµήµα Ψυχολογίας. Εποπτεύων καθηγητής ήταν ο κ. Μ. ∆αφέρµος. Κατατέθηκε τον Ιανουάριο του 2008. Παραθέτω κάποια αποσπάσµατα καθώς και τη βιβλιογραφία.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το ρεύµα της ψυχανάλυσης εµφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα. Έκτοτε διάφοροι ψυχαναλυτές συνέβαλαν στην εξέλιξη και στη διάδοσή του. Ένας από τους σηµαντικότερους εκπροσώπους του είναι ο Wilfred Ruprecht Bion.
Η εργασία έχει στόχο να κάνει µια εισαγωγή στο σπουδαίο έργο που άφησε ο Bion. Η κατανόηση των λιγοστών κειµένων που άφησε γίνεται συχνά δύσκολη λόγω του δυσνόητου τρόπου και της ασαφούς γλώσσας γραφής του (Mitchell & Black, 1995, Young, 2003). Οι µελετητές του όµως ανακάλυψαν έναν ιδιαίτερα δηµιουργικό
επιστήµονα. Η ικανότητα του να παρατηρεί και να νοηµατοδοτεί τις παρατηρήσεις του και η ανεπτυγµένη διαίσθηση που είχε συνέβαλαν στην ανάπτυξη της επιστηµονικής του σκέψης. Ο ίδιος θεωρούσε τη διαίσθηση χάρισµα απαραίτητο για έναν ψυχαναλυτή (Grotstein, 2007). Ο Young (2003), σηµειώνει ότι προσεκτικότερη µελέτη των κειµένων του, αφήνει την αίσθηση στον αναγνώστη πως κατάφερε να συγκεράσει τις έννοιες του ασυνείδητου και των πρώιµων ψυχολογικών διαδικασιών µε έναν µοναδικό τρόπο αποδίδοντας πλήρως τα συναισθήµατα έντασης και τρόµου που επιφέρουν. Χαρτογράφησε τις ασυνείδητες ψυχωτικές διεργασίες και κατέδειξε
τον κυρίαρχο τρόπο που λειτουργούν στον ανθρώπινο ψυχισµό σε ατοµικό, οµαδικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο ινστιτούτων.
Επιπλέον, γίνεται µεγάλη συζήτηση για εγκατάλειψη των οµαδικών δυναµικών για χάρη της ψυχανάλυσης από τον Bion (Young, 2003, Trist, 2000). Με την παρούσα εργασία γίνεται µια προσπάθεια να καταδειχθεί κατά πόσο αληθεύει ένας τέτοιος ισχυρισµός.
Η εργασία βασίζεται εξ ολοκλήρου σε βιβλιογραφικές αναφορές τόσο συγγραφικών έργων του Bion αλλά κυρίως µελετητών και υποστηρικτών των απόψεων του.
Περιλαµβάνει πέντε κεφάλαια. Μετά την εισαγωγή ακολουθεί ένα κεφάλαιο µε βιογραφικά στοιχεία του ψυχαναλυτή που έχει ως στόχο να γίνουν κατανοητές οι συνθήκες ζωής και τα ιδιαίτερα βιώµατα που επηρέασαν τη διαµόρφωση της προσωπικότητας και τον τρόπο σκέψης του. Έπειτα, παρουσιάζονται οι απόψεις του στα δυο πεδία, της ψυχανάλυσης και της οµαδικής ανάλυσης σε δυο διαφορετικά
κεφάλαια. Η εργασία καταλήγει µε τα συµπεράσµατα, όπου γίνεται συζήτηση των απόψεων που διατυπώθηκαν στα δυο πεδία και κάποια σχόλια σχετικά µε τους στόχους που τέθηκαν.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ W.R. BION
Ο Wilfred Ruprecht Bion γεννήθηκε στην Ινδία το 1897. Μεγάλωσε µε τη φροντίδα της Ινδής γκουβερνάντας του. Στην ηλικία των οχτώ ετών τον έστειλαν σε δηµόσιο σχολείο στην Αγγλία. Εξαιτίας της έλλειψης της παρουσίας των γονιών του, ανέφερε την παιδική του ηλικία ως ιδιαίτερα επώδυνη. Είχε χαµηλή αυτοεκτίµηση και θεωρούσε τον εαυτό του ως αµαρτωλό. Ίσως επειδή είχε οδυνηρές στιγµές νωρίς στη
ζωή του απέκτησε αξιοσηµείωτη διορατικότητα στις ευαισθησίες της ανθρώπινης φύσης (Young, 2003). Στο αυτοβιογραφικό του έργο ‘The Long Weekend’ (‘Το Μακρύ Σαββατοκύριακο’) τονίζει την αγωνιώδη προσπάθειά του να επικοινωνήσει µε τον απόµακρο πατέρα του κατά την παιδική του ηλικία και τις επώδυνες συνέπειες της έλλειψης κατανόησης που βίωνε (Pines, 2000).
Στον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο υπηρέτησε στη Γαλλία επικεφαλής µονάδας µε άρµατα µάχης. Αυτός και οι άνδρες του διατάχτηκαν να κάνουν µια επίθεση από την οποία επέζησαν µόνο ο ίδιος και το πλήρωµα του άρµατος που βρισκόταν. Ο ίδιος διαφωνούσε µε τη συγκεκριµένη διαταγή και πίστευε ότι ήταν επίθεση αυτοκτονίας.
Κρίθηκε ήρωας και παρασηµοφορήθηκε (Young, 2003). Συχνά εξέφραζε την απογοήτευσή του και την οργή του για τις αποφάσεις των ανωτέρων του (Pines, 2000). Οι εµπειρίες του στον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο επηρέασαν σηµαντικά τη διαµόρφωση της προσωπικότητας και των ιδεών του. Ειδικότερα µια ιδέα που καθόριζε τον τρόπο που σκεφτόταν ήταν ο σεβασµός για την αλήθεια η οποία αργότερα στην ψυχαναλυτική του θεωρία ενσωµατώθηκε ως ‘Απόλυτη Αλήθεια’
(Grotstein, 2003).
……………
Μετά τον πόλεµο πήγε στην Οξφόρδη και ασχολήθηκε µε την ιστορία. Εν συνεχεία σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήµιο του Λονδίνου. Εκείνη την περίοδο παντρεύτηκε µε µια πανέµορφη ηθοποιό. Κατά το Β΄ Παγκόσµιο Πόλεµο υπηρέτησε ως αξιωµατικός εξασκώντας την ψυχιατρική. Εφάρµοσε δυο καινοτόµες του ιδέες. Η πρώτη αφορούσε την κρίση της ικανότητας των υποψηφίων αξιωµατικών. Χώριζε
τους υποψήφιους σε οµάδες και τους ανέθετε εργασίες. Οι επιτυχόντες ήταν αυτοί που εργάζονταν οµαδικά και λειτουργούσαν µε ισοτιµία. Οι µέθοδοί του εφαρµόζονται ακόµη στην επιλογή στελεχών παγκοσµίως. Η δεύτερη είχε να κάνει µε την αποκατάσταση του ηθικού των αξιωµατικών και την επαναφορά της επιθυµίας τους να πολεµήσουν. Η οµαδική δουλειά που εφάρµοσε µε αυτούς τους ανθρώπους
στην Ψυχιατρική πτέρυγα του Νοσοκοµείου του Northfield θεωρείται ο πρόδροµος της οµαδικής ψυχοθεραπείας και των θεραπευτικών κοινοτήτων. Το εγχείρηµα του Bion παύτηκε από τη διοίκηση του στρατιωτικού νοσοκοµείου µετά από έξι εβδοµάδες, ενώ δεν έτυχε της ανάλογης αναγνώρισης. Είναι εντυπωσιακό ότι δεν έλαβε καµία προαγωγή και το τέλος του πολέµου τον βρήκε στον ίδιο βαθµό µε
αυτόν που είχε στην αρχή του. Οι µελέτες αυτής της περιόδου επάνω στις οµαδικές διαδικασίες δηµοσιεύτηκαν αργότερα στο βιβλίο του ‘Experiences in Groups’, (‘Εµπειρίες στις Οµάδες’).

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ BION ΣΤΗΝ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ
Η βάση της ψυχαναλυτικής σκέψης του Bion βασίζεται στον Καντ. Η διαίσθηση και η ιδέα µπορούν να ενοποιηθούν σε ώριµη και ολοκληρωµένη σκέψη. Αυτή η µορφή σκέψης είναι απαραίτητη για µια ‘ψυχαναλυτική λειτουργία’ (Grinberg 2000). Η σκέψη ως λειτουργία είναι κατά βάση ασυνείδητη σύµφωνα µε τις απόψεις του Bion.
Εισήγαγε την ψυχαναλυτική µεταψυχολογία επηρεασµένος από τη µεταφυσική και την οντολογία. Ανακάλυψε ότι οι µύθοι µπορούν να αποβούν πολύ χρήσιµοι κλινικά ως αυτόνοµα ‘επιστηµονικά επαγωγικά συστήµατα’ (Grotstein, 2007). Ο Grotstein, (2007) και ο Dalal, (2007) διαπιστώνουν τις επιρροές που δέχτηκε στη σκέψη του από τα κείµενα του Πλάτωνα. Ο πρώτος χρησιµοποιώντας και την προσωπική του εµπειρία από την επαφή που είχε µε τον Bion, τον παραλληλίζει µε το
Σωκράτη στην αφοσίωσή του στην αναζήτηση της αλήθειας αλλά και στον έµµεσο και ταπεινό τρόπο µε τον οποίο µετέδιδε τη σοφία του εγείροντας τις εσωτερικές διανοητικές ικανότητες του ακροατή. Ο δεύτερος αναγνωρίζει οµοιότητες στη µεταφυσική του Bion όπου όλα τα πράγµατα ξεκινάνε από την προδιανοητική περιοχή. Εκεί απέδωσε µια εκ των προτέρων ύπαρξη (a priori), και µάλιστα εκτός εµπειρίας. Υπερβαίνει την εµπειρία. Αυτό το προδιανοητικό στάδιο θυµίζει την ουράνια σφαίρα του Πλάτωνα όπου εδρεύουν οι Ιδεώδεις Μορφές.

…….
Επιχειρώντας να µελετήσει τον τρόπο απόκτησης της γνώσης και τις διαδικασίες µάθησης πρότεινε τη ‘θεωρία των λειτουργιών’ δίνοντας έτσι µεγαλύτερη ευκαµψία στην ψυχαναλυτική θεωρία και πράξη (Grinberg 2000). Συγκεκριµένα, η θεωρία της πρωτογενούς λειτουργίας προβάλλει ως αξίωµα την ύπαρξη µιας λειτουργίας της
προσωπικότητας, η οποία επιδρά στις αισθητικές εντυπώσεις και στις
αντιλαµβανόµενες αισθητικές εµπειρίες και τις µετασχηµατίζει σε πρωτογενή στοιχεία. Αυτά µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε νέες διαδικασίες εξέλιξης του εαυτού. ∆ίνουν σχήµα σε αισθητικές εντυπώσεις και συναισθηµατικές εµπειρίες που ανήκουν στην ψυχική σφαίρα. Χρησιµοποιούνται δηλαδή στη µορφοποίηση της ονειροπόλησης, της ασυνείδητης σκέψης, των ονείρων και των αναµνήσεων (Bion, 1984). Αποκάλεσε δευτερογενή στοιχεία τις αισθητικές εντυπώσεις και τις αντιλαµβανόµενες αισθητικές εµπειρίες που δεν µετασχηµατίζονται. Αυτές έχουν διαφορετική λειτουργία από τα πρωτογενή στοιχεία και συνήθως σχετίζονται µε το ψυχικό όργανο. Γενικά τα δευτερογενή στοιχεία παρουσιάζονται µέσω του µηχανισµού της προβλητικής ταύτισης για τον οποίο θα γίνει λόγος παρακάτω.
Επιπλέον, ο Bion εισήγαγε και την έννοια της οθόνης του ευτερογενούς στοιχείου.
Αυτή αναφέρεται σε ψυχικές καταστάσεις οι οποίες αποτυγχάνουν να
διαφοροποιηθούν σε συνειδητό ή ασυνείδητο επίπεδο, σε κατάσταση ύπνου ή ξύπνιου. Πρόκειται ουσιαστικά για ανοµοιογενή σωρό δευτερογενών στοιχείων χαρακτηριστικό ψυχωτικών προσωπικοτήτων (Grinberg 2000).
Συµφωνώντας µε τον Freud υπήρξε αφοσιωµένος στην αλήθεια, την αναζήτηση της οποίας τοποθετούσε στο κέντρο της νοητικής ανάπτυξης (Grinberg 2000). Σε ένα σηµείο που διαφωνούσε µε τον Freud ήταν στη σχέση ανάµεσα στα συστήµατα του Συνειδητού και του Ασυνείδητου. Ενώ ο Freud θεωρούσε ότι ήταν γραµµική,
συγκρουσιακή και µονοδιάστατη, ο Bion τα τοποθέτησε απέναντι εφαρµόζοντας µια διπολική διάσταση χωρίς όµως να έρχονται σε σύγκρουση αλλά σε αλληλεπίδραση και συνεργασία. Επεσήµανε µάλιστα ότι ο καθοριστικός διαφοροποιητικός παράγοντας δεν είναι ανάµεσα στο συνειδητό και στο ασυνείδητο αλλά ανάµεσα στο
πεπερασµένο και στο άπειρο. Αυτή τη διάσταση επέκτεινε και στη θεωρία της Melanie Klein στη σχέση ανάµεσα στην παρανοειδή – σχιζοειδή θέση και στην καταθλιπτική θέση. Η Klein υποστήριξε ότι είναι ιεραρχικά τοποθετηµένες και συγκρουόµενες, ενώ ο Bion τις θεώρησε ότι λειτουργούν ταυτόχρονα και βρίσκονται σε µια δυαδική συνεργατική σχέση (Π-Σ
Κ). Αργότερα διέκρινε το ασυνείδητο ως
άπειρο σε αντίθεση προς το πεπερασµένο συνειδητό (Grotstein, 2007).
Ο Bion συνέδεσε τις αντιστάσεις µε τις βασικές έννοιες της θεωρίας της Klein σχετικά µε το φθόνο και την προβλητική ταύτιση. Μελετώντας συµπεριφορές σχιζοφρενών ασθενών οδηγήθηκε στη διαπίστωση ότι υπάρχουν αναλογίες ανάµεσα στις διαταραγµένες σχιζοφρενικές συµπεριφορές και τις επιθετικές συµπεριφορές του βρέφους που υποκινούνται από συναισθήµατα φθόνου, όπως περιέγραψε η Klein. Ο
Bion θεώρησε όµως ότι το γεµάτο φθόνο βρέφος δεν επιτίθεται µόνο στο αντικείµενο καθ’ αυτό αλλά και στο µέρος εκείνο του δικού του εαυτού, το οποίο σχετίζεται µε το αντικείµενο και µε την πραγµατικότητα γενικά. Το βρέφος βιώνει τη συνολική του σύνδεση µε το αντικείµενο ως ιδιαιτέρως επώδυνη και έτσι επιτίθεται όχι µόνο στο
στήθος της µητέρας, όπως υποστήριξε η Klein, αλλά επιπλέον και στις δικές του ψυχικές λειτουργίες οι οποίες το συνδέουν µε το ‘επικίνδυνο’ στήθος, όπως είναι οι αντιληπτικοί και γνωστικοί µηχανισµοί του. Έτσι επιτυγχάνει να καταστρέψει την ικανότητα αντίληψης και κατανόησης της πραγµατικότητας συνολικά και άρα να µην σχετιστεί ουσιαστικά µε οποιονδήποτε. Ο φθόνος γίνεται κατά κάποιο τρόπο µια ψυχολογική αυτο-άνοση διαταραχή, µια επίθεση του νου στον εαυτό του (Mitchell &
Black, 1995).
………
Ο Grinberg (2000) σηµειώνει ότι η έννοια της ενδοσκόπησης κατά την ψυχαναλυτική διαδικασία σχετίζεται µε την γνώση που αποκτά ο αναλυόµενος για βαθύτερα κοµµάτια του εαυτού του και µέσω των πολλαπλών µετασχηµατισµών που περνά. Οι µετασχηµατισµοί που οδηγούν σε γνώση κάποιου πράγµατος αντιστοιχούν µε τον όρο
‘Μετασχηµατισµοί Κ’ που εισήγαγε ο Bion και έχουν ως αποτέλεσµα ένα διανοητικό επίπεδο γνώσης. Από την άλλη, ένας άλλος όρος του Bion ‘οι Μετασχηµατισµοί Ο’ σχετίζονται µε ουσιαστικότερες εµπειρίες ενδοσκόπησης, πνευµατικής ανάπτυξης, ριζικής αλλαγής της προσωπικότητας που συνοψίζονται στην έννοια ‘γενόµενος Ο’.
Αυτού του είδους ο µετασχηµατισµός φέρνει πιο κοντά την αλήθεια. Ο αναλυτής βοηθά να έρθει ο αναλυόµενος κοντά στην δική του ιδιαίτερη πραγµατικότητα, η οποία δεν είναι γνωστή εξ ορισµού αλλά χρειάζεται να πραγµατωθεί. Η ψυχανάλυση πραγµατοποιείται στο παρών και οι δυο εµπλεκόµενοι καθίστανται ικανοί να τη βιώσουν και να γίνουν δυνατότεροι µέσα από τη διαδικασία (Grinberg, 2000).

Ο BION ΚΑΙ ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ
Όπως έχει ήδη αναφερθεί ο Bion ξεκίνησε την καριέρα του µε τη µελέτη οµάδων.
Έκανε λόγο για τον οµαδικό εαυτό που περιέχει το κάθε άτοµο, µέλος µιας οµάδας. Η ψυχολογία που εµφανίζεται µέσα σε µια οµάδα περικλείει τόσο την οµάδα ως ενιαία οντότητα όσο και τα οµαδοποιηµένα στοιχεία της προσωπικότητας κάθε µέλους
(Grotstein, 2007).
Ο Grotstein, (2003) αναφέρει ότι η ψυχανάλυση, στην οποία υποβλήθηκε από την Klein και η θεραπεία ψυχωτικών ασθενών τον ώθησαν να κατανοήσει βαθύτερα τα οµαδικά δυναµικά και να βρει αντιστοιχίες ανάµεσα στην ατοµική και την οµαδική ψυχολογία. Στην πραγµατικότητα τότε άρχισε να αντιλαµβάνεται τις έννοιες του
ατοµικού και του οµαδικού εαυτού ως συνυπάρχοντα χαρακτηριστικά κάθε ανθρώπου. Έτσι, συνεχίζει ο Grotstein, οι δυο ψυχολογίες (ατοµική και οµαδική) έγιναν αλληλένδετες στη σκέψη του και σταδιακά ανέπτυξε πιο ολοκληρωµένα τις απόψεις του για τις οµάδες.
Ο Dalal, (2007) παρουσιάζοντας τις θέσεις του Bion για τις οµάδες, αναφέρει πως κάθε οµάδα έχει ένα καθήκον, να ασχοληθεί µε τον εαυτό της. Όταν το πράττει αυτό τότε αποκαλείται οµάδα εργασίας. Ο Young, (2003) αναφέρει ότι στο κέντρο των απόψεων του Bion για τις οµάδες βρίσκεται η παρατήρηση ότι οι οµάδες εργασίας συγκεντρώνονται για να επεξεργαστούν λογικούς και ρεαλιστικούς στόχους.
Eντούτοις, µοιάζουν να τρελαίνονται κατά καιρούς και να αποπροσανατολίζονται από τους στόχους τους. Πρόκειται για ψυχωτικό άγχος που εγείρεται στην οµάδα και ουσιαστικά µε αυτό τον τρόπο εκδηλώνεται η εφαρµογή των δευτερογενών στοιχείων
σε οµαδικό επίπεδο (Grotstein, 2003). Η οµάδα αντιστέκεται ασυνείδητα σε οποιαδήποτε αλλαγή ή στην έλευση του καινούριου. Αυτές οι αντιστάσεις σχηµατικά συσπειρώνονται, οµαδοποιούνται και ο Bion τις προσδιόρισε ως ‘Βασικές Υποθέσεις’ (Grotstein, 2007). Η οµάδα υιοθετεί µια βασική υπόθεση, δηλαδή µια συναισθηµατική κατάσταση, που δεν της επιτρέπει να αφοσιωθεί στον αρχικό σκοπό
της. Υπάρχουν τρεις καταστάσεις βασικών υποθέσεων: της µάχης/φυγής, της εξάρτησης και του ζευγαρώµατος. Η οµάδα και τα µέλη ξεχωριστά συγχωνεύονται σε κάποια από τις τρεις συναισθηµατικές καταστάσεις και παύουν να σκέφτονται (Dalal, 2007).
…..
Ο Grinberg, (2000) συνοψίζοντας τη θεωρία του Bion για τη λειτουργία των οµάδων στέκεται σε δυο έννοιες: ‘ξεχωριστός’ και ‘εγκαθίδρυση’. Αυτές τις συνδέει µε µια άλλη σηµαντική έννοια που παρατήρησε ο Bion στη δυναµική της οµάδας, την ‘καταστροφική αλλαγή’. Όποτε εµφανίζεται µια καινοτόµος ιδέα, µια αλλαγή που
διαταράσσει τη δοµή οποιουδήποτε πεδίου, τότε αυτό τείνει να διατηρήσει τη συνοχή και την ταυτότητά του. Αυτή η παρατήρηση έχει εφαρµογή σε διάφορα πεδία όπως είναι η ψυχή, η οµάδα, η ψυχαναλυτική συνεδρία, η κοινωνία. Έτσι λοιπόν µια θεραπευτική οµάδα µπορεί να αντιδρά σε µια αλλαγή που µπορεί να προέρχεται από µια ερµηνεία ή την έλευση ενός νέου µέλους που διαφοροποιεί τη σύνθεση της οµάδας. Ο όρος ‘ξεχωριστός’ χρησιµοποιήθηκε από τον Bion για να περιγράψει προικισµένα άτοµα σε κάθε πεδίο. Ισχυρίστηκε ότι οι ψυχωτικοί µηχανισµοί απαιτούν χειρισµό από αυτά τα άτοµα ώστε να επιτευχθεί ανάπτυξη ή ζωή. Ο όρος ‘εγκαθίδρυση’ αναφέρεται στην διατήρηση του κατεστηµένου σε έναν ψυχισµό ή σε µια οµάδα. Πρόκειται για την προσπάθεια προστασίας της δοµής της οµάδας από τον ενοχλητικό ‘ξεχωριστό’ ως φορέα νέων ιδεών και καινοτοµιών. Την ίδια στιγµή όµως η ‘εγκαθίδρυση’ έχει ανάγκη από ένα υποκατάστατο του ‘ξεχωριστού’. Βιώνεται τόσο ως δηµιουργικός όσο και ως καταστροφικός. Από τη µία ο δηµιουργικός ‘ξεχωριστός’ τείνει να συµµορφωθεί ή να πληροί τις απαιτήσεις του κατεστηµένου.
Από την άλλη ο µηδενιστής ‘ξεχωριστός’ εµφανίζεται καταστροφικός προς τα πάντα.
Ο ‘ξεχωριστός’ χρειάζεται την ‘εγκαθίδρυση’ και το αντίθετο. Η οµάδα εργασίας είναι τόσο απαραίτητη προς τα µέλη για να εξελιχθούν όσο και τα µέλη είναι απαραίτητα στην οµάδα για να την απαρτίσουν. Η οµάδα ως εµπεριέκτης πρέπει να βρει τρόπους να επεκτείνει τα όρια της, ώστε να ‘χωρέσει’ ένα νέο φαινόµενο, να µην επιτεθεί στο όποιο καινούριο και να µην εξολοθρεύσει τον ‘ξεχωριστό’. Επίσης, η
οµάδα θα πρέπει να προσέξει την πιθανότητα κατακερµατισµού της ή παραπλάνησης από τον ‘ξεχωριστό’.
…..
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η συµβολή του έργου που άφησε ο W.R.Bion είναι τεράστια και τάραξε πολύ τα νερά του ψυχαναλυτικού ρεύµατος όταν δηµοσίευσε τις απόψεις του. Εξακολουθεί να διεγείρει το ενδιαφέρον των µελετητών και των επιστηµόνων, να προκαλεί έντονη συζήτηση µέχρι σήµερα και να εκδίδονται συνεχώς νέα άρθρα και βιβλία γύρω από το έργο του.
Πέρα ότι υπήρξε ο πρώτος που επιχείρησε παρέµβαση σε ανθρώπους µε µορφή οµάδας, παράλληλα εντρύφησε σε βάθος τόσο στην οµαδική όσο και στην ατοµική ψυχολογία. Τόλµησε να ενσωµατώσει στη θεωρία του ιδέες του Freud και της Klein (Grotstein, 2007).
Σε ό,τι αφορά το ερώτηµα κατά πόσο εγκατέλειψε την ενασχόληση µε την οµαδική ψυχολογία αφού από ένα χρονικό σηµείο και έπειτα καταπιάστηκε µόνο µε ατοµικές περιπτώσεις ως ψυχαναλυτής, οι απόψεις των περισσότερων συγγραφέων συγκλίνουν στο ότι δεν εγκατέλειψε ποτέ από την σκέψη του τα οµαδικά δυναµικά. Όπως
σηµειώνει ο Grotstein (2007), σκεφτόταν την οµάδα ως ένα άτοµο (σύνολο) και τα άτοµα σαν µια οµάδα. Επιπλέον, διατύπωσε την άποψη ότι η συµπεριφορά των οµάδων εξηγείται µε µηχανισµούς άµυνας που εµφανίζονται σε πιο πρώιµα στάδια ανάπτυξης από αυτά που πίστευε ο Freud (Young, 2003). Την ίδια στιγµή επηρεασµένος από τις απόψεις της Klein τις επέκτεινε στην εξήγηση των οµαδικών
δυναµικών (Grotstein, 2003).
Τα παρακάτω µεταφρασµένα λόγια του Grinberg, (2000, 186) συναινούν στο παραπάνω συµπέρασµα.:
‘για τον Bion η οµαδική ψυχοθεραπεία δεν ήταν κατώτερης µορφής από την ψυχανάλυση αλλά µάλλον ένα είδος διαφορετικής θεραπευτικής τεχνικής µε µια εξειδικευµένη ορολογία και έννοιες που σχετίζονται µε τα οµαδικά δυναµικά.
Κατέδειξε ότι ήταν απαραίτητο να αναπτυχθεί µια ικανότητα που θα κατάφερνε να ανακαλύψει ποια ήταν τα κοινά συναισθήµατα που µοιράζεται η πλειοψηφία των µελών µιας οµάδας. Η Οµαδική Ανάλυση έπειτα θα επηρεαζόταν από την εκτίµηση του ‘ουσιώδους’ ενός έκδηλου συναισθήµατος’.
Στην παρούσα εργασία καταγράφονται τα κυριότερα σηµεία της θεωρίας του Bion.
Υπάρχουν σηµεία που χρειάζονται µεγαλύτερη εµβάθυνση και λεπτοµερέστερη παρουσίαση ώστε να γίνουν καλύτερα αντιληπτά αλλά και να κατανοηθεί η σηµασία και η αξία τους σε επιστηµονικό και σε ιστορικό επίπεδο. Η αναφορά κλινικών παραδειγµάτων θα βοηθούσαν περισσότερο στα παραπάνω. Επιπλέον, οι ιδέες που συνέλαβε και ανέπτυξε αυτός ο ιδιοφυής θεωρητικός και ψυχαναλυτής δεν είναι
δυνατόν να συµπεριληφθούν επαρκώς στα πλαίσια µιας απλής εργασίας, καθώς έχουν µεγάλο εύρος.
Τα δηµοσιευµένα έργα που υπάρχουν γύρω από τη ζωή του Bion και τη συµβολή του στην ψυχολογία καταλαµβάνουν µεγάλο όγκο και η ανάγνωσή τους απαιτεί περισσότερο χρόνο που οι ανάγκες της παρούσας εργασίας δεν ικανοποιούν.
Υπάρχουν πιθανώς περισσότεροι θεωρητικοί που εξέφρασαν αντιρρήσεις σχετικά µε τη µεθοδολογία που ακολούθησε, αλλά και διάφορες πτυχές της θεωρίας του, και τις εφαρµογές της που δεν αναφέρονται στην παρούσα εργασία.
Παρά τους όποιους περιορισµούς θεωρείται από το συντάκτη ότι δόθηκαν επαρκή στοιχεία για µια σφαιρική παρουσίαση που να ανταποκρίνονται στο στόχο της ευαισθητοποίησης στο έργο του Bion.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Bion, W. R. (1962). Learning from Experience. London: Heinemann. (ReprintedLondon: Karnac, 1984).
Bion, W. R. (1961). Experiences in Groups. London: Tavistock. (Reprinted East Sussex: Routledge, 1989).
Dalal, F. (2007). Η Οµαδική Ανάλυση µετά τον S.H.Foulkes. Αθήνα: Κανάκη.
Grinberg, L. (2000). Bion’s contribution to the understanding of the individual and the group. Στο: M.Pines (eds), Bion and Group Psychotherapy (176 - 191). LondonPhiladelphia:
Jessica Kingsley.
Grotstein, J. (2003). Introduction: Early Bion. Στο: R.Lipgar & M.Pines (eds),
Building on Bion: Roots, Origins and Context of Bion’s Contributions to Theory and
Practice (9 - 25). London-New York: Jessica Kingsley.
Grotstein, J. (2007). A Beam of Intense Darkness. London: Karnac Books.
Mitchell, S., & Black, M. (1995). Freud and Beyond: A History of Modern
Psychoanalytic Thought. New York: Basic Books.
Pines, M. (2000). Introduction. Στο: M. Pines (eds), Bion and Group Psychotherapy
(xiii- xvi). London-Philadelphia: Jessica Kingsley.
Schermer, V. (2001). The Group Psychotherapist as Contemporary Mystic: A Bionic
Object Relations Perspective. International Journal of Group Psychotherapy, 51, 505-
523.
Trist, E. (2000). Working with Bion in the 1940s: the group decade. Στο: M.Pines
(eds), Bion and Group Psychotherapy (1 - 46). London-Philadelphia: Jessica
Kingsley.
Young, R. (2003). Bion and Experiences in Groups [Ο Μπίον και οι Εµπειρίες στις
Οµάδες]. Retrieved 18-09-2004, from the website: http://www.human-nature.com/
robert@rmy1.demon.co.uk